"Onderwijs bieden aan de hersenen, zonder het hart te onderwijzen, is helemaal geen onderwijs..." ("Educating the mind without educating the heart is no education at all...")

Aristoteles

We willen allemaal dat de kinderen die aan ons zijn toevertrouwd, zich ontwikkelen tot goede mensen. Maar dat roept meteen de ingewikkelde vraag op: wat is ‘goed’? In een ideale wereld zou dat zoiets betekenen als: compassievol, gevoelig, spontaan, speels, creatief, leergierig, eerlijk, wijs, gewetensvol, ondernemend en verantwoordelijk. Maar hoe help je een kind of een jeugdige zich te ontwikkelen tot een ‘goed’ mens als er in de wereld ook veel gevaar en kwaad bestaat? Hoe begeleid je een kind om vertrouwen te ontwikkelen in de medemens en zich toch niet te laten misbruiken?

Hoe help je een kind om gevoelig en open te zijn zonder dat het daardoor wordt gepest? Hoe begeleid je een jeugdige om op te staan tegen onrecht zonder dat het zich sociaal buiten spel zet, of erger? Een ‘goed’ mens zijn staat dus op spanning met je goed staande kunnen houden in deze wereld.

Nog moeilijker wordt het als jeugdigen extra bagage meedragen door aangeboren beperkingen, verwaarlozing, misbruik en/of mishandeling bij het opgroeien. Zij zijn zelf dan dus al slachtoffer van onrecht. Ze hebben niet alleen het verkeerde voorbeeld gehad, ze voelen zich soms gerechtigd om zelf ook wandaden te begaan. Als opvoeder, leraar, begeleider of pleegouder moet je dan het schijnbaar onmogelijke combineren: de pantsering en weerbaarheid van de opgroeiende jeugdige helpen verhogen én hun gevoeligheid en gewetensvolheid helpen ontwikkelen en/of helpen herstellen.

De betreffende jongeren zullen vaak, met name in de puberteit, op tamelijk onbeholpen wijze proberen weerbaar te zijn. Gevoeligheid en gewetensvolheid brengen daarbij een groot risico met zich mee. Daarom proberen ze hun status in de wereld te verstevigen en gedragen ze zich vaak stoer en onverschillig. De kunst is om de gevoeligheid en het geweten te leren inzetten voor de weerbaarheid.

Een verwante uitdaging is om bij de jeugdige de ambitie te stimuleren om ergens goed in te worden, op een manier die niet het risico vergroot op antisociaal gedrag. Dit zien we bijvoorbeeld bij het goed worden in vechtkunst. Ook hier kun je de jeugdige helpen om de eigen gewetensvolheid dienstbaar te laten zijn aan de ambitie en vice versa.

Deze vijfde cursus gaat dus over de balans tussen enerzijds het helpen ontwikkelen van sensitiviteit, geweten, rechtvaardigheid, karakter, eerlijkheid en moed en anderzijds het helpen opbouwen van vaardigheden om te overleven en floreren in een wereld die vaak - naast alle schoonheid, liefde en welwillendheid - ook gewetenloos, karakterloos, bedreigend en leugenachtig kan zijn.

De cursus is bedoeld om jou als opvoedondersteuner, maatschappelijk werker, gedragsspecialist, pedagoog, gezinstherapeut etc. verschillende theoretische en praktische handvatten te bieden. We doen dit door middel van voorbeelden uit speelfilms en documentaires. Ook opvoeders zelf kunnen baat hebben bij deze cursus, met de kanttekening dat we ook voorbeelden bespreken van (grote) opvoeduitdagingen.

De opbouw van deze cursus is als volgt:

- Hoofdstuk 1: Voorbeelden van Opvoedbalans 5: Status en Karakter

In dit hoofdstuk geven we eerst een aantal voorbeelden van alledaagse, veelal relatief makkelijk te hanteren dilemma's en manieren waarop je als opvoeder de balans kunt helpen vinden. Vervolgens gaan we de diepte in met meer problematische situaties en hun aanpak.

- Hoofdstuk 2: Ontwikkelingspsychologie bij Opvoedbalans 5: Status en Karakter

Hier gaan we naar de bron van de twee polaire behoeften. We behandelen de ontwikkelingspsychologie van:

a. de behoefte aan veiligheid en zekerheid. Vanuit de manier waarop deze behoeften worden bevredigd, ontwikkelen zich de basale skills van overleven, inpassen in de machtsstructuur, uiterlijke ambitie, pantsering, succes nastreven; b. de behoefte aan rechtvaardigheid en zelfstandigheid. Vanuit de manier waarop deze behoeften worden bevredigd, ontwikkelen zich de vermogens van gewetensvol handelen, uit de bestaande machtsstructuur kunnen stappen, innerlijke ambitie, offervaardigheid, innerlijke betekenis verkiezen boven uiterlijk succes.

- Hoofdstuk 3: Afweervormen die optreden bij Opvoedbalans 5: Status en Karakter

Dit is een betrekkelijk gespecialiseerd hoofdstuk over de twee polaire afweervormen die vaak optreden in een van de twee ontwikkelingsgebieden:

a. vanuit de onvoldoende bevredigde behoefte aan veiligheid en zekerheid behandelen we onder meer rationalisatie, gevoelsarmoede en objectivering;

b. vanuit de onvoldoende bevredigde behoefte aan zelfstandigheid, rechtvaardigheid en betekenis behandelen we onder meer moraliseren, reactieformatie en moreel masochisme.